《綠色短評》

 | | | 轉寄

獨裁者kám有影陰魂不散？

作者 李南衡, ChoânTâijī/全台字 by Chng Hūiphêng 2022.05.29

Choânbîn Tâioânjī pán/全民台灣字版簡稱ChoânTâiJī

《 Le̍ksek toánphêng 》　　　　　 Lí Lâmhêng

　　　　 To̍kchhâichiá kám ūiáⁿ imhûn put sàn?

Gō͘goe̍h chhekáu, Huilu̍tpin chóngthóng hù chóngthóng tōa soán, 64 hòe ê sió Mákhósū tittio̍h 56% ê soánphiò, iâⁿkòe tùichhiú, hiānjīm hù chóngthóng Lobreto lúsū tittio̍h 28%ê soánphiò. Sió Mákhósū tòngsoán ēchi̍tjīm Huilu̍tpin chóngthóng, ītēng la̍kgoe̍h saⁿcha̍p chiū jīm.

　　Chit ūi phianmiâ kiò choh Bongbong ê sió Mákhósū, sī Huilu̍tpin lāu to̍kchhâichiá Mákhósū ê hāuseⁿ. Kóngkhí hitê lāu to̍kchhâichiá, i ùi 1965 nî kàu 1986 nî thóngtī Huilu̍tpin jīcha̍p nî kú. Mákhósū chāijīm kîkan, Huilu̍tpin pînpù chhekū itti̍t khoktōa, sitgia̍plu̍t itti̍t sengkoân, ínkhí hoántùi jînsū ê phoephòaⁿ. Mákhósū tī 1969 nî cha̍pitgoe̍h cha̍pit chóngthóng tōa soán tiong, í búpè iâⁿ tio̍h soánkí, liânjīm sêngkong, chiâⁿchoh Huilu̍tpin le̍ksú siōng tēit ūi liânjīm sêngkong ê chóngthóng. Huilu̍tpin tī chèngtī, kengchè, siāhōe kok hongbīn lóng chhuthiān hūnloān. 1972 nî káugoe̍h nn̄gsaⁿ soanpò͘ < kàigiâmlēng>, Huilu̍tpin choânkok chìnji̍p kàigiâm, chhúsiau 1935 nî hiànhoat tiong chóngthóng jīmkî nn̄g kài ê hānchè. Í kokka anchoân choh líiû lia̍h lâng, koaiⁿ lâng, ū lâng tn̂gnî sitchong, koh khah chē lâng sí tī hêngkiûsek kah kaⁿga̍k tiong. "kokchè te̍ksià cho͘chit" kó͘ sǹg, 1972 nî si̍tsi kàigiâmlēng tìsú Huilu̍tpin tāiiok ū 3 bān 4 chheng gōalâng chosiū khokhêng, 3,240 lâng hông chhèngsat , 7 bān lâng hông lia̍hkhì koaiⁿ. Mákhósū chóngthóng chiángkoân 21 nî, chhiúⁿtoa̍t kokkhò͘ iok 135 ek bíkim ( iok sintâipè 3,994 ek kho͘ ), tongsî itpoaⁿ Huikok kongbîn ê pêngkin nî siuji̍p 1,017 bíkim ( iok sintâipè 3 bān kho͘ ).

Chit piàn tōasoán tiong, sió Mákhósū thè in lāupē piānkái, bíhòa to̍kchhâi ē ê kengchè piáuhiān, kóng tngnî nā m̄sī inūi chhin bînchú ê hoántùiphài chó͘gāi, in lāupē ētàng kā Huilu̍tpin piànchoh chi̍tê hùjū, ūnchok liônghó ê Sinkapho mô͘sek kokka. Oló in lāupē sī "chèngtī thianchâi". Kináji̍t sió Mákhósū ê soánphiò ētàng kòe pòaⁿsò͘, soah hō͘ lâng hoâigî, kám sī to̍kchhâichiá imhûn putsòaⁿ?

　　 Chhutpeng chhimlio̍k 烏克蘭ê Gôlô chóngthóng Phûteng, hoâiliām Tègô沙皇ê huihông le̍ksú, kîsi̍t i sī teh oló to̍kchhâi chiá, mā hibāng hiāntāilâng kah āutāi lâng lóng ē siàuliām, oló i. Che choa̍ttùi m̄sī Phûteng teh hâmbîn. Gôlô le̍ksú siōng tēit chânkhò͘ ê thóngtīchiá 史達林(Stalin). Tī 1930 nîtāi, chitê So͘liân kiōngsántóng chóngsu chipchèng ēbīn po̍khoat ê "tōa chhengsé", chi̍t tiûⁿ chèngtī tìnap kah pekhāi ūntōng, paukoat tùi So͘liân Kiōngsántóng lāipō͘ ê chhengsé kah tùi bûko͘ jînbîn ê pekhāi. Chitê kîkan, ū 68 bāngōa lâng hông chhèngsat, ū 137 bāngōa lâng inūi chèngtī goânin hông lia̍hkhì koaiⁿkaⁿ chēlô.

　　Ùi 1922 nî khí thóngtī Gôlôsu 30 nî kú ê 史達林, Gôlô lâng kám bēkhì kám bēhūn chit khoán ê to̍kchhâichiá? Kóngkhílâi lí khólêng bē siongsìn, chiàu jīgoe̍h chhesaⁿ < Sìnthôaⁿmûi> ê pòtō, tī Gôlô sìkè lóng ētàng khòaⁿtio̍h 史達林ê tiausiōng, 史達林 phokbu̍tkoán, mā ū hōmiâ choh "史達林" ê siâⁿchhī, tongkim Gôlô tēit tōa ê chāṳátóng "Gôlô liânpang kiōngsántóng", kakī kóng sī "史達林ê kèsêngjîn". Kináji̍t, 史達林tī Gôlô ê bîntiāu chichhîlu̍t iáu ū 48%.

　　 Nā ū lâng mn̄g lí, to̍kchhâichiá kám ūiáⁿ imhûn put sàn? Lí ē ánchóaⁿ ìn? (220513)

Chù, 烏克蘭　沙皇　史達林 chhiáⁿ liām Hôagí


Pe̍h-ōe-jī-pán/白話字版


《 Le̍k-sek toán-phêng 》　　　　　 Lí Lâm-hêng

　　　　 To̍k-chhâi-chiá kám ū-iáⁿ im-hûn put sàn?

Gō͘-goe̍h chhe-káu, Hui-lu̍t-pin chóng-thóng hù chóng-thóng tōa soán, 64 hòe ê sió Má-khó-sū tit-tio̍h 56% ê soán-phiò, iâⁿ-kòe tùi-chhiú, hiān-jīm hù chóng-thóng Lo-bre-to lú-sū tit-tio̍h 28%ê soán-phiò. Sió Má-khó-sū tòng-soán ē-chi̍t-jīm Hui-lu̍t-pin chóng-thóng, ī-tēng la̍k-goe̍h saⁿ-cha̍p chiū jīm.

　　Chit ūi phian-miâ kiò choh Bongbong ê sió Má-khó-sū, sī Hui-lu̍t-pin lāu to̍k-chhâi-chiá Má-khó-sū ê hāu-seⁿ. Kóng-khí hit-ê lāu to̍k-chhâi-chiá, i ùi 1965 nî kàu 1986 nî thóng-tī Hui-lu̍t-pin jī-cha̍p nî kú. Má-khó-sū chāi-jīm kî-kan, Hui-lu̍t-pin pîn-pù chhe-kū it-ti̍t khok-tōa, sit-gia̍p-lu̍t it-ti̍t seng-koân, ín-khí hoán-tùi jîn-sū ê phoe-phòaⁿ. Má-khó-sū tī 1969 nî cha̍p-it-goe̍h cha̍p-it chóng-thóng tōa soán tiong, í bú-pè iâⁿ tio̍h soán-kí, liân-jīm sêng-kong, chiâⁿ-choh Hui-lu̍t-pin le̍k-sú siōng tē-it ūi liân-jīm sêng-kong ê chóng-thóng. Hui-lu̍t-pin tī chèng-tī, keng-chè, siā-hōe kok hong-bīn lóng chhut-hiān hūn-loān. 1972 nî káu-goe̍h nn̄g-saⁿ soan-pò͘ < kài-giâm-lēng>, Hui-lu̍t-pin choân-kok chìn-ji̍p kài-giâm, chhú-siau 1935 nî hiàn-hoat tiong chóng-thóng jīm-kî nn̄g kài ê hān-chè. Í kok-ka an-choân choh lí-iû lia̍h lâng, koaiⁿ lâng, ū lâng tn̂g-nî sit-chong, koh khah chē lâng sí tī hêng-kiû-sek kah kaⁿ-ga̍k tiong. "kok-chè te̍k-sià cho͘-chit" kó͘ -sǹg, 1972 nî si̍t-si kài-giâm-lēng tì-sú Hui-lu̍t-pin tāi-iok ū 3 bān 4 chheng gōa-lâng cho-siū khok-hêng, 3,240 lâng hông chhèng-sat , 7 bān lâng hông lia̍h-khì koaiⁿ. Má-khó-sū chóng-thóng chiáng-koân 21 nî, chhiúⁿ-toa̍t kok-khò͘ iok 135 ek bí-kim ( iok sin-tâi-pè 3,994 ek kho͘ ), tong-sî it-poaⁿ Hui-kok kong-bîn ê pêng-kin nî siu-ji̍p 1,017 bí-kim ( iok sin-tâi-pè 3 bān kho͘ ).

Chit piàn tōa-soán tiong, sió Má-khó-sū thè in lāu-pē piān-kái, bí-hòa to̍k-chhâi ē ê keng-chè piáu-hiān, kóng tng-nî nā m̄-sī in-ūi chhin bîn-chú ê hoán-tùi-phài chó͘-gāi, in lāu-pē ē-tàng kā Hui-lu̍t-pin piàn-choh chi̍t-ê hù-jū, ūn-chok liông-hó ê Sin-ka-pho mô͘-sek kok-ka. Oló in lāu-pē sī "chèng-tī thian-châi". Kin-á-ji̍t sió Má-khó-sū ê soán-phiò ē-tàng kòe pòaⁿ-sò͘, soah hō͘ lâng hoâi-gî, kám sī to̍k-chhâi-chiá im-hûn put-sòaⁿ?

　　 Chhut-peng chhim-lio̍k 烏克蘭ê Gô-lô chóng-thóng Phû-teng, hoâi-liām Tè-gô沙皇ê hui-hông le̍k-sú, kî-si̍t i sī teh oló to̍k-chhâi chiá, mā hi-bāng hiān-tāi-lâng kah āu-tāi lâng lóng ē siàu-liām, oló i. Che choa̍t-tùi m̄-sī Phû-teng teh hâm-bîn. Gô-lô le̍k-sú siōng tē-it chân-khò͘ ê thóng-tī-chiá 史達林(Stalin). Tī 1930 nî-tāi, chit-ê So͘-liân kiōng-sán-tóng chóng-su chip-chèng ē-bīn po̍k-hoat ê "tōa chheng-sé", chi̍t tiûⁿ chèng-tī tìn-ap kah pek-hāi ūn-tōng, pau-koat tùi So͘-liân Kiōng-sán-tóng lāi-pō͘ ê chheng-sé kah tùi bû-ko͘ jîn-bîn ê pek-hāi. Chit-ê kî-kan, ū 68 bān-gōa lâng hông chhèng-sat, ū 137 bān-gōa lâng in-ūi chèng-tī goân-in hông lia̍h-khì koaiⁿ-kaⁿ chē-lô.

　　Ùi 1922 nî khí thóng-tī Gô-lô-su 30 nî kú ê 史達林, Gô-lô lâng kám bē-khì kám bē-hūn chit khoán ê to̍k-chhâi-chiá? Kóng--khí-lâi lí khó-lêng bē siong-sìn, chiàu jī-goe̍h chhe-saⁿ < Sìn-thôaⁿ-mûi> ê pò-tō, tī Gô-lô sì-kè lóng ē-tàng khòaⁿ-tio̍h 史達林ê tiau-siōng, 史達林 phok-bu̍t-koán, mā ū hō-miâ choh "史達林" ê siâⁿ-chhī, tong-kim Gô-lô tē-it tōa ê chāi-iá-tóng "Gô-lô liân-pang kiōng-sán-tóng", ka-kī kóng sī "史達林ê kè-sêng-jîn". Kin-á-ji̍t, 史達林tī Gô-lô ê bîn-tiāu chi-chhî-lu̍t iáu ū 48%.

　　 Nā ū lâng mn̄g lí, to̍k-chhâi-chiá kám ū-iáⁿ im-hûn put sàn? Lí ē án-chóaⁿ ìn? (220513)

Chù, 烏克蘭　沙皇　史達林 chhiáⁿ liām Hôa-gí



五月初九，菲律賓總統副總統大選，64歲ê小馬可仕得tio̍h 56%ê選票，贏過對手、現任副總統Lo-bre-to女士得tio̍h 28%ê選票。小馬可仕當選下一任菲律賓總統，預定六月三十就任。

　　Chit位偏名叫作Bongbongê小馬可仕，是菲律賓老獨裁者馬可仕ê後生。講起hit-ê老獨裁者，伊ùi 1965年到1986年統治菲律賓二十年久。馬可仕在任期間，菲律賓貧富差距一直擴大，失業率一直升懸，引起反對人士ê批判。馬可仕tī 1969年十一月十一總統大選中，以舞弊贏tio̍h選舉、連任成功，成作菲律賓歷史上第一位連任成功ê總統。菲律賓tī政治、經濟、社會各方面lóng出現混亂。1972年九月二三日宣佈《戒嚴令》，菲律賓全國進入戒嚴，取消1935年憲法中總統任期兩屆ê限制。以國家安全作理由掠人、關人，有人長年失蹤，koh khah濟人死tī刑求室kah監獄中。「國際特赦組織」估算，1972年實施戒嚴令致使菲律賓大約有3萬4千外人遭受酷刑，3,240人hông銃殺，7萬人hông掠去關。馬可仕總統掌權21年，搶奪國庫約135億美金（約新台幣3,994億元），當時一般菲國公民ê平均年收入1,017美金（約新台幣3萬元）。

Chit遍大選中，小馬可仕替in老父辯解，美化獨裁下ê經濟表現，講當年若m̄是因為親民主ê反對派阻礙，in老父ē-tàng kā菲律賓變作一個富裕、運作良好ê新加坡模式國家。Oló in老父是「政治天才」。今á日小馬可仕ê選票ē-tàng過半數，煞hō͘人懷疑：kám是獨裁者陰魂不散？

　　出兵侵略烏克蘭ê俄羅總統浮丁，懷念帝俄沙皇ê輝煌歷史，其實伊是teh oló獨裁者，mā希望現代人kah後代人lóngē數念、oló伊。Che絕對m̄是浮丁teh陷眠。俄羅歷史上第一殘酷ê統治者史達林（Stalin）。Tī 1930年代，chit-ê蘇聯共產黨總書執政下面爆發ê「大清洗」，一場政治鎮壓kah迫害運動，包括對蘇聯共產黨內部ê清洗kah對無辜人民ê迫害。Chit-ê期間，有68萬gōa人hông銃殺，有137萬gōa人因為政治原因hông掠去關監坐牢。

　　Ùi 1922年起統治俄羅斯30年久ê史達林，俄羅人kám bē氣kám bē恨chit款ê獨裁者？講起來你可能bē相信，照二月初三《信傳媒》ê報導，tī俄羅四界lóngē-tàng看tio̍h史達林ê雕像、史達林博物館，mā有號名作「史達林」ê城市，當今俄羅第一大ê在野黨「俄羅聯邦共產黨」，家己講是「史達林ê繼承人」。今á日，史達林tī俄羅ê民調支持率猶有48%。

　　若有人問你，獨裁者kám有影陰魂不散？你ē按怎應？ (220513)

註：烏克蘭　　沙皇　　史達林 請唸華語